Psikodrama, Dr. Jacob Levi Moreno tarafından kurulmuş olan, gücünü evrendeki “yaratıcılık”, “spontanlık” ve “eylem”den alan, sosyometrik gerçekler zemininde insanın psişik ve sosyal dünyasının yeniden yapılanmasını sağlayan bir grup psikoterapisi yaklaşım ve yöntemidir.

Moreno’nun felsefesinde Montaigne’nin hümanizminin ve öznel gerçeklik cesaretinin; Pascal’ın sezgiye verdiği önemin; Kant’ın tüme varımsal deneyimciliğinin; Kierkegaard’ın seçim sorumluluğunun; Nitezsche’nin  ehlileşmemiş yeryüzü coşkusunun; Husserl ve Heidegger’in fenomenolojisinin, Darwin’in evrimsel antropolojisinin ve toplumsal bilinçdışından gelen mitlerin izlerini sürmek zor değildir.

Moreno Fransız filozof Henri Bergson'un evrende varolan ve evreni sürekli ileri götüren bir güç olarak tanımladığı “elan vital" (yaşam atılımı) kavramını bir yol işareti olarak kullanır ve sorar: Yarına kim kalacak? (Who shall survive?) Bu soruya verdiği yanıt ise “yeterince spontan olabilenler yaratabilenler ve harekete geçebilenler...” olmuştur. Bu yaklaşıma göre spontanlık, yeni koşullara uygun bir tepki, ya da eski koşullara yeni bir tepki, başka bir deyişle, bulunulan bağlama en uygun ve yeterli tepkiyi verme gücünün anda varolan hali olarak tanımlanır. Yaratıcılık, daha spontan olma kapasitesidir. Yalnızca yenilik yaratmak değil, kavrayışta ve ifadede daima bir yeniliğe ulaşabilmektir. Eylem ise insandan çok daha önce evrene yerleşmiş, insanlığın evriminde  en önemli rolü oynayan olgudur. İnsanın biyolojik ve sosyal gelişiminde dilden önce gelir ve eylem gerçeğe dilden daha yakındır...

Moreno yalnızca psikodramanın yaratıcısı değil, psikodramayı da içine alan daha büyük bir şemsiyenin, sosyometrinin yaratıcısıdır. Sosyometri, kişilerarası dünyadaki yakınlık olasılıklarının bütünüdür.  Belli bir kişilerarası alandaki seçimlere  (çekimler ve itimler) ait ağların haritasını çıkartmak için sosyometrik ölçümler kullanılır ve ortaya çıkan sahnesel gerçeklikler, incelenir, anlamlandırılır ve psikodrama yoluyla psişik derinliğe ulaştırılarak yeniden yapılandırılır.

Moreno, rol gelişimine dayandırdığı benliği, somatik, psişik, sosyal ve transandantal roller çerçevesinde tarifleyerek geniş kapsamlı bir antropolojik sistem olarak rol kuramını geliştirmiştir.  Psikodramatik roller de bize bu sistem içinde hem dikey hem yatay geçişlerle çalışma fırsatı verir.

Psikodramanın temel unsurları, grup, protagonist (baş oyuncu), lider, sahne ve yardımcı benler (rol alan üyeler)dir. Psikodrama bir grup psikoterapisi yöntemi olsa da bireyin grup içinde sağaltımını ve gelişimini hedefler.  Moreno’ya göre, psişik yaralar insan etkileşimleri ile açılır ve iyileşmeleri de insan etkileşimleri içinde olmalıdır. Bu nedenle hemen hemen her grup oturumunda protagonist çalışmasına öncelik verilerek grup üyelerinden birinin öznel dünyası tüm geçekliği ile sahnelenir. 

Moreno ve takipçileri tarafından geliştirilen yüzlerce ısınma oyunu, onlarca yardımcı teknik ve üç tane de temel teknik mevcuttur. Temel tekniklerden ilki “eşleme” tekniğidir. Bu aynı zamanda terapistin en çok kullanması gereken tekniklerinden biridir. Sahnedeki kişinin andaki iç gerçeğinin eş duyum ile seslendirilmesi anlamına gelir. Bu teknik sayesinde ulaşılan içgörü, oyunu çekirdek çatışmalara kadar götürebilir. Eşleme tekniğini sadece grup lideri değil, bütün grup üyeleri kullanabilir, birbirlerini eşleyebilirler. Bir başka temel teknik “rol değiştirme” tekniğidir. Protagonist, bazı istisnai durumlar hariç, sahnedeki tüm roller ile rol değiştirir. Üçüncü temel teknik ise “ayna” tekniğidir ki, kişinin kendi sahnelerine dışardan bakmasını sağlar. Kendi rolüne ve diğer rollere seçtiği yardımcı benler rollerini oynarken o, sahneyi dışardan izler. Eşlemede, kişinin subjektif gerçekliği içinde derinleşilir ki bu gereklidir. Rol değiştirmede bir başkasının subjektif gerçekliğine girilip çıkılır, aynada ise objektif gerçekliğe geçilir. Terapistin en önemli görevlerinden birisi bu temel teknikleri zamanında ve uygun şekilde devreye sokmaktır.

Bir psikodrama oturumu beş mutlak aşamada gerçekleşir: Isınma, oyun, kapanış, rol geribildirimi ve paylaşım. Her aşamanın son derece ayrıntılı bir sistematiği ve ilkeleri olup bütün oturumlarda titizlikle uygulanır.

Bütün terapötik yaklaşımlar gibi psikodrama da gerekli eğitim sürecinden geçmiş psikodrama terapistleri tarafından kullanılabilecek bir sistemdir. Zerka Moreno’ya göre psikodrama, hayatı nasıl yaşayacağımızı ceza çektirmeden öğreten bir laboratuvardır.

Dr. Psk. Yeşim Türköz

Klinik Psikolog / Psikoterapist / Psikodrama Terapisti ve Eğitimcisi